NEVŞEHİR İLİ HACIBEKTAŞ İLÇESİ’NİN KENT TARİHİ

11 Ocak 2024, Perşembe 10:33

A+
A-

13. yy- 20. yy. 1. Hünkâr Hacı Bektâş Veli’nin Anadolu’ya Gelişi ve Anadolu’nun Durumu

2. Hünkâr’ın Kimliği ve Bilimsel Kişiliği.

3. Hacı Bektâş Veli’nin Felsefesi ve Türk Kültüründeki Yeri Nedir?

4. Hacıbektaş’ın Tarihi ve Tarihi Kişiliğinin İlçeye Ad Olarak Verilmes.

5.Hacıbektaş Türbe ve Müzesi.

6.Hacıbektaş’ın Köyleri.

Bireylerin hafızası olduğu gibi kentlerin, mekânların da hafızası vardır. Hacıbektaş (Sulucakarahöyük) tarihe kattığı seslerle kendine özgü bir hafızaya sahiptir. Mekânları anlamlı kılan üzerinde yaşanan hayatlardır. Toplumun barış ve mutluluğunun oluşmasında “İncinsen de, İncitme” öğretisi ile 800 yıl önce Anadolu’ya barış ve sevgi getiren Hünkâr Hacı Bektaş Veli Kapadokya bölgesinde bulunan Hacım Köyünde dergâhını kurmuştur. Horasan’dan aldığı öğretiyi burada yetiştirdiği ardılları ile Anadolu ve Balkanların irşad edilmesinde Koloniztör Türk Dervişler önemli rol oynamıştır.

1. Hünkâr Hacı Bektaş Veli’nin Anadolu’ya Gelişi ve Anadolu’nun Durumu

Horasan üzerinden Anadolu’ya göçler başlamadan önce Anadolu’ da ki durum, Rumlar ve Ermeniler arasındaki amansız inançsal yarış, zaman zaman bir soykırıma dönüşmüş Bogomil hareketlerinin yaşanmasına neden olmuştur. Bizans imparatoru Niksar Kalesindeki Ermenileri kılıçtan geçirip kırsal alanda bulunanları da Bulgaristan’a sürerek etnik bir temizlik yapmıştır. İkonaklast hareketinin Anadolu’da yaptığı tahribatlar da iç kargaşalar ile kördüğüme dönüşmüş olup, Bizans yönetimi halkı ağır vergiler ile ezmektedir. Anadolu’nun bu toz duman ortamında sevgi ve hoşgörüye dayanan Hünkâr Hacı Bektaş Veli düşüncesi ve aydınlığı kabul görmüştür.

2. Hünkâr’ın Kimliği ve Bilimsel Kişiliği

Hacı Bektaş, yaklaşık 1209 yılında Nişabur’da doğmuş ve 1272 yılında Sulucakarahöyük’de Hâkk’a yürümüştür. Türbesi dergâhının bulunduğu yere yapılmıştır. Seyyiddir. Babası İbrahim Sani, annesi Zeynep Hatun’dur. Horasan’da yetişmiş Ahmet Yesevi ekolündendir. Aşevi’nde ortada bulunan büyük ocaktan yanlardaki ocaklara, içten yuvarlak kanalla ısı ve duman akışı verilmiştir. Yandaki kazanlar bu ısı yardımı ile kaynamaktadır. Aşevi’nde hava akımı sağlanarak soğutucu görevini yerine getiren bir kısım vardır. Mutfakta günümüze yakın bulaşık yıkama yeri ve kanalizasyon sistemi vardır. Rûzğar enerjisinden yararlanmak için yel değirmeni yaptırmıştır. Hâla bir bölümü ayakta iken yakın zamanda aslına uygun restore edilmiştir. Hırka Dağ’ ndan getirilen yakacaklar ile buhar kazanı kaynatılarak, Ateş değirmeni denilen, değirmen kullanılmıştır. Yörede bulunan tuz madeni halkın kullanımına sunulmuştur. Günümüzde hala üretim devam etmektedir. Avrupa’da o tarihlerde bazı şövalyelerin aylıkları tuz ile ödendiğini kaynaklardan öğreniyoruz. Yörenin zengin kaynaklarından olan mermer taşı (onyx) işletmeciliği yapılmış, hâla ilçenin önemli gelir kaynağıdır. İmece usulünü uygulamıştır. Kapadokya kilisesinde kürsü sahibidir. Akkuş, 2019: 359

3. Hacı Bektaş Veli’nin Felsefesi ve Türk Kültüründe ki Yeri Nedir?

Dokuzuncu ve onun’cu yüzyıllarda Müslüman olmaya başlayan Türk topluluklarında, Türk felsefesi yalnız akılcı değil, Tasavvufi yönde de gelişmiştir. Türkler bu alanda dünya çapında büyük düşünürler yetiştirmişlerdir. 1167’ de Hâkk’a yürümüştür. Ahmet Yesevi, gerek maveraünnehir’i gerekse Anadolu ve Balkanlar’ı etkilemiştir. Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre ve Mevlâna gibi düşünürler insan felsefesi yaparak Türk düşüncesini renklendirmişlerdir. İnsanının değerli olduğu, sevginin insanı Tanrı’ya yaklaştıracağını açıklayarak varlıkta birlik felsefesini dile getirmişlerdir. Hacı Bektaş’ın bu görüşü kendinden sonraki yüzyılları da etkilemiştir. Topluma yol gösterici olmuştur.

4. Hacıbektaş’ın Tarihi ve Tarihi Kişiliğinin İlçeye Ad Olarak Verilmesi

1074-1318 yıllarında Anadolu Selçukluluları, Eratna beyliği, Karamanoğulları, Dulkadiroğulları ve 1318’de Kadı Burhanettin’in, 1394’te tekrar Karamanlıların, 1402 Osmanlıların yine Karamanlıların Eline geçen (Sulucakarahöyük) Hacıbektaş II. Murat (1411- 1415) döneminde kesin olarak Osmanlılar’ın eline geçmiştir. Mucur’un 1918’de ilçe olması üzerine, 1918’den 01.01.1948 tarihine kadar bu ilçeye nahiye olarak bağlı kalan, Hacıbektaş, 12.12.1947 tarih ve 21254 sayılı Kanunla 01.01.1948 tarihinden itibaren İlçe yapılarak Kırşehir İline, daha sonra 20.07.1954 tarih ve 6429 Yasa ile Nevşehir’e bağlanmıştır. Şahin: Ank.2005 Roma- Bizans çağının önemli merkezlerinden olan Kapadokya’da bulunan Karahöyük’te, 24 Temmuz 1967 yılında Prof. Dr. Kemal Balkan başkanlığında, yürütülen kazı raporunda; “A Sahası höyüğünde 2 metre derinliğine kadar Roma, Geç Roma ve Bizans devirlerini ihtiva eden karışık bir klasik çağ, bulunmakta, 2.Nci metreden 5,5.Nci metreye kadar Friğ Çağ buda iki tabakadır., 5,5 Metreden 8.Nci metreye kadar Orta Hitit’e Alişar III’e tekabül eden iki tabaka, 8.nci metreden itibaren eski Hitit çağına ait olmak üzere bir tabaka tespit edilmiştir. Höyükte yer yer kül artıklarına rastlandığından yanma ve yıkılma neticesi ortadan kalkmış olduğu anlaşılmaktadır.” TTK Ank. 1968. Denilmektedir.

5. Hacıbektaş Türbesi ve Hacıbektaş Müzesinde, zengin buluntular görebiliriz.

Büyük kaba küpler, siyah, pembe, kahverenkli ve kırmızı boyalı cilalı vazolar, heykeller ve çok zengin eserler sergilenmektedir. Vilayetname'ye göre türbe, Hacı Bektaş'ın anısına Sultan Gazi Murat (Orhan Bey) (1326- 1389) tarafından, Yanko Madyan adlı bir mimara yaptırılmıştır.(google) Türbede Yatır, Aşevi, Aslanlı çeşme, Meydanevi, Güvenç Abdal, Balım Sultan türbesi ve 850 yıllık anıt Kara Dut ağacı ile açık hava müzesi durumundadır. İnanç turizmi açısından da çok önemlidir. Halen en çok ziyaret edilen yerler arasındadır.

6. Hacıbektaş’ın Köyleri

Akçataş Köyü: Aşağı Topayın ve Yukarı Topayın olmak üzere iki mahalle halindedir. Buranın Kapadokya bölgesi içerisinde yer alması, Bizanslılar tarafından önemli bir bölge haline gelmiştir. Ünlü Fransız seyyah C. Texir’in kayıtlarında adı geçmektedir. Anapınar Köyü Köy XX. Nci yüzyılın başlarında kurulmuştur.

Avuç Köyü Köyün tarihi 1750 yıllarına kadar inmektedir.

Başköy 1730-1735 yılında Herüklü aşiretinden Başhacıveli lideriğinde kurulan köy sonra Maksutlu Köyü ile birleştirilmiştir.

Belbarak, Aşağıbarak Köyleri Bayat boyundan olan Baraklı aşiretlerindendir. (1730) Uçar: 50, 2008)

Büyükburunağıl Köyü Burunağıl köyüne 1727/30 yılında bir grup Karacakurt aşireti yerleştirilmiştir.

Büyükkışla Köyü Köyün sakinleri Anadolu’ya XIII. yy. gelen İğde aşireti Türkmenleridir.

Çivril Köyü Çivril’e 1725-30 yılları Karacakurt aşireti mensupları yerleştirilmiştir.

Çiğdem Köyü 1727-1730 yıllarında Kırşehir Sancağı’na Dulkadirli Türkmenleri, Avşar, Çiğdemli ve Karacakurt aşiretlerinden yerleşim olmuştur.

Hasanlar Köyü Selçuklu Hükümdarı I. Alaaddin Keykubat (1220-1237 ) zamanında Hasan paşaoğlu’na yurtluk olarak verildiği için köyün adı Hasanlar olmuştur.

Hıdırlar Köyü önce Gülşehir’e bağlı iken Hacıbektaş’a bağlandığı 1928 tarihli belgelerden anlaşılmaktadır.

İlicek Köyü Yukarı İlicek, Aşağı İlicek ve Orta İlicek olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Köyün tarihi çok eskidir.

Kayaaltı Köyü M.S. 18-395 zamanından beri iskân edildiği etrafındaki tarihi bulgulardan anlaşılmaktadır. Köy halkı Herüklü Aşireti’ne mensuptur. Akkuş: 2019.

Karaburna Beldesi Kayaaltı Köyü, Şahinler, Karaburç Köyü, Karahöyük, Hacılar ve Yüksekli köylerinin sakinleri Bayındır boyundan Heriklü aşiret mensupları 18.04.1727 tarihli fermanla yöreye iskân edilmiştir.

Kızılağıl Beldesi ve Köçektaş Köyü Kızılkoyunlu, Ulaş, Yabanlı, Tabanlı aşiretleri’ne bağlı Türkmen taifelerinin yörede bulunduğu belirtilir.

Killik Köyü 1750 yıllarında Karaman tarafından Hacıbektaş yöresinde iskân edilen, Avşar aşiret mensuplarıdır.

Kütükçü Köyü Köyün tarihi Hititler’e kadar inmektedir. Suluca olan adı daha sonra Kütükçü olarak anılmıştır.

Kisecik ve Kayı köyleri, Kayı ve Çepni boyu aşiretlerinden Yunus Mukri ve akrabalarına şahsi otlakiye olarak verilmiştir. Mikail Köyü önce Mucur’a bağlıdır. Köyün ismi M.1278/79 (H.676) tarihli Ahi Evran Vakfiyesinde Mikail Hisarı diye geçmektedir. Kayı Boyu’ndan Osmanlı Devleti’nin kurucusu olan Osman Bey’in dedesi Ertuğrul Gazi’nin babası Mikail kardeşi İsrafil ile birlikte Anadolu’ya gelen bir gurup, Mikail Köyü’ne yerleşmişlerdi.

Sadık Köyü Nevşehir’ li Damat İbrahim Paşanın sadrâzamlığı zamanında (1718-1730) Nevşehir’e zorla yerleştirilerek,”Mahalle-i Oymak –ı Saduklü’yü kurdukları anlaşılmaktadır.

Hırkatepesidelik Köyü: Osmanlı Niğde sancağı vergi defterlerinde adı geçmektedir. Nevşehir’de (Muşkara) bulunan Türkmen Hırka aşiretleri yerleşmiştir.

Yurtyeri Köyü 1950 yılında Bulgaristan’dan gelen soydaşlarımızca kurulmuştur.

Yenice Köyünün ahalisi Çavuldur boyuna mensupturlar. Horasan’dan Anadolu’ya Yağmur Abdal başkanlığında XIII. asırda gelmişlerdir.

Yeniyapan Köyü Maksut’lu köyünden bir grup Başköy, Başhacıveli, Burunağıllar, Geycek ve Kıran’dan gelen başka grupla birlikte 1902 yılında (Tataryeniyapan) köyünü kurmuşlardır.

SONUÇ

Tarih boyunca manevi örgütlenmeler merkezi olarak, kültür ve inanç tarihi açısından Anadolu’nun kadim kültürünü, inanç kültürünü, yurt tutulma bilgilerini geçmiş ve geleceği harmanlamak ve bu harmanlanan bilgileri geleceğe aktarmak doğru şekillenecek tarih bilinci ile mümkündür.

KAYNAKLAR: