İbrahim Afatoğlu yazdı: Ahi Evran ile Nasreddin Hoca aynı kişi midir?

Mustafa Kemal Atatürk 104 yıl önce Hacıbektaş'a gelmiştiHaberi görüntüle

Kaynaklarda yer alan bilgilere göre Nasreddin Hoca, 1208 yılında, Sivrihisar’a bağlı Hortu köyünde doğmuş, 1284 yılında Akşehir’de ölmüştür. Mezarı da Akşehir’dedir. Babası Abdullah, Hortu köyü imamıdır.

Babasından sonra bir müddet köyde imamlık yapmış, daha sonra Akşehir’e göç etmiş, burada da kadılık görevi üslenmiştir.

Nasreddin Hoca’nın hazırcevap, insanları kırmadan doğruyu söyleyen, yeri geldiğinde kendisiyle de alay etmeyi bilen, halk mizahının sembolü olan bir Türk aydınıdır.

Ahî Evran da, asıl adı Nasîrüddin Mahmud bin Ahmed el Hoyî’dir.

1171 yılında, bugün İran topraklarında kalan Hoy kasabasında, Türkmen bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiş, 1261 yılında da, Kırşehir’de Moğol işgalcilerine karşı mücadele ederken şehit edilmiştir.

Doğmuş olduğu kasabanın ismine istinaden “el-Hoyî” diye adlandırılmıştır. Lakâbı ise İslâm’a ve Müslümanlara yaptığı hizmetler dolayısıyla “Nasirüddin” olarak verilmiştir.

Anadolu’daki esnaf ve sanatkâr birlikleri, Ahî teşkilatını kurduğu için “Ahî”; yılanlarla ilgili menkıbelere konu olduğu için de “Evran” adı verilmiştir. Ve “Ahî Evran” adıyla ünlenmiştir.

Selçuklu Sultanı Gıyasiddin Keyhüsrev’in daveti üzerine hocası Evhadüddin Kirmanî, Muhyiddin Arabî, Arapgirli Şeyh Hasan Onar gibi devrin önemli alimleri ile birlikte 1204 yılında Bağdat'tan Anadolu’ya gelmiştir.

Selçuklu sarayında vezirlik, kendi işletmesinde debbağlık yapmıştır. 32 çeşit meslek çalışanlarını bir araya getirerek bugünkü odalar birliği, tüketici haklarını koruma birliği, işçi sendikalarının görevlerini yerine getiren “Ahî Teşkilatı”nı kurmuş ve Selçuklu Anadolu’sunun iktisadi hayatını yön vermiştir.

Ahî Evran, 1247-1249 yıllarında da Denizli’de yaşayarak Denizli Ahi Teşkilatlarını kurmuş Türk aydını, sanayi ve ticaret adamıdır.

Mikâil Bayram, her ikisinin adının başında “Nasîrüddin” olduğu, her ikisinin de bir müddet Akşehirde yaşadığını iddia ederek; Nasreddin Hoca hakkında yapılmış araştırmalar sonucu varılmış ortak kanaatleri göz önünde de bulundurmadan kaleme aldığı iki çalışmada birtakım varsayımlardan hareketle Nasreddin Hoca ile Ahi Evran’ın aynı kişi olduğunu iddia etmiştir.

Bu iddiasından dolayı bilim çevrelerinde büyük tepki görmüştür. Oysa ki “Nasîruddin” dine yardım eden manasında bir lakaptır.

Nasîrüddin Tusî, Nasîrüddin bin Burhaneddin, Nasîrüddin Muhammed Mirza Şah, Nasîrüddin el-Elbanî gibi 12, 13. ve daha sonraki yüzyıllarda bilim adamı ve devlet adamları için çok kullanılan bir lakaptır.

Tam kesin değil ama, Ahi Evran’ın da kısa bir süre Akşehir’de yaşamış olması Nasreddin Hoca ile aynı kişi olmasına delil gösterilemez.

2022 yılında, Ahi Evran adında küçük bir kitap yazdım. Bu kitabı yazma aşamasında Ahi Evran hakkında yazılmış olan ciddi eserlerin çoğunu inceledim.

Mikail Bayram’ın Nasreddin Hoca ve Ahi Evran aynı kişidir tezi çok zayıf olduğu kanaatindeyim. Zaten bu iki büyük insanın aynı kişidir zorlamasının da kimseye bir faydası yoktur.

Türk dünyasının ve insanlık aleminin Nasreddin Hoca’sı ayrı bir zenginlik ve mücevherimizdir; Ahi Evran da Türk dünyası ve insanlık alemi için ayrı bir zenginlik ve pırlantamızdır.

Türk dünyasına ve insanlık alemine katkılarından dolayı her iki alimimizi de Allah’tan rahmet diliyorum.